Właściwy rozwój mowy to jeden z najważniejszych czynników prawidłowego rozwoju dziecka. Mowa umożliwia pełniejszy kontakt z otoczeniem i tym samym zaspokaja wiele potrzeb psychicznych. Umożliwia poprawne opanowywanie umiejętności szkolnych i odnoszenie sukcesów w szkole. Rozwój mowy jest procesem długotrwałym, rozciągającym się na wiele lat.
Prawidłowo przebiegający rozwój mowy powinien zostać zakończony, gdy dziecko kończy siedem lat, a tym samym rozpoczyna naukę w szkole podstawowej.
Zaburzenia mowy przyczyniają się do powstania trudności w nauce, a ucznowie z wadami wymowy źle funkcjonują w szkole.
Wady wymowy mają negatywny wpływ na naukę szkolną, ponieważ:
• utrudniają porozumiewanie się słowne z otoczeniem,
• opóźniają i obniżają kształtowanie się poziomu myślenia pojęciowego,
• powodują zubożenie słownictwa a także trudności w wypowiadaniu się, formułowaniu
myśli,
• są przyczyną trudności w czytaniu i pisaniu,
• przyczyniają się do występowania ogromnej ilości błędów ortograficznych,
• wpływają negatywnie na nawiązywanie kontaktów z grupą rówieśniczą (są przyczyną
docinków i drwin ze strony otoczenia),
• utrudniają powstawanie i tworzenie się poczucia własnej wartości oraz budowanie
pozytywnego obrazu siebie,
• są przyczyną powstawania zaburzeń emocjonalnych,
• powodują zamykanie się w sobie, lękliwość, nieśmiałość.
Dzieci z wadami wymowy często źle wymawiają głoski, źle nazywają i piszą litery, miewają trudności w ich odczytywaniu. W miarę przyswajania przez dzieci nowych wiadomości, a co za tym idzie rozszerzania się słownictwa o coraz dłuższe i nieznane wyrazy, pojawiają się agramatyzmy, zniekształcenia i trudności z prawidłową budową zdań. U bardzo wielu dzieci z wadą wymowy występują także zaburzenia słuchu fonematycznego oraz trudności z analizą i syntezą słuchową słów, które są niezbędne w czytaniu i pisaniu. Dzieci z zaburzoną analizą i syntezą słuchową przez długi czas głoskują w czasie czytania, mają trudności z łączeniem liter i głosek w wyrazy, a potem z przejściem do czytania sylabami i wyrazami. W czytaniu opuszczają, przestawiają lub dodają różne głoski i sylaby, zamieniają wyrazy o podobnym brzmieniu, powodując zniekształcenie ich treści. Gubią przy tym intonację i akcent. W rezultacie treść przestaje być zrozumiała i dla dziecka i dla słuchającego. Wpływ wad wymowy na trudności w nauce szczególnie zaznacza się na lekcjach języka polskiego, historii, a więc na zajęciach, które wymagają od dziecka poprawnego pisania, czytania i wypowiadania się. Dzieci z wadami wymowy popełniają te same błędy w czytaniu i pisaniu, które popełniają w mowie spontanicznej.
Zmiana znaczenia poszczególnych słów utrudnia uchwycenie sensu czytanego tekstu, co negatywnie wpływa na proces uczenia się.
Dziecko nieprawidłowo mówiące najczęściej woli milczeć i udawać, że jest nieprzygotowane do zajęć, niż demonstrować swoją wadę wymowy. Przez takie zachowanie zdobywa słabe stopnie i pogłębiają się jego niepowodzenia w szkole. Ma kłopoty ze zrozumieniem instrukcji i poleceń podanych przez nauczyciela.
Dzieci z zaburzeniami mowy funkcjonują w szkole poniżej swoich możliwości intelektualnych. W pełni świadome swojej słabości cały wysiłek wkładają w formę wypowiedzi, a nie w jej treść. Wypowiedzi są bardzo ubogie w słownictwo nie przekazują przeżyć, poglądów dziecka i jego myśli. Prace pisemne zawierają dużą ilość błędów ortograficznych i gramatycznych nie licząc literówek, oceniane są bardzo nisko. Dzieci te, często wyśmiewane przez rówieśników, przejawiają niechęć do szkoły i kolegów. Niepowodzenia szkolne przekładają się na ogólne funkcjonowanie ucznia – obniżają poczucie własnej wartości dziecka, prowadzą do nerwicy i fobii szkolnej, frustracji, problemów z zachowaniem, a także rozpaczy i poczucia wyobcowania lub samotności.
Wszystkie opisane wyżej trudności wynikające z nieprawidłowości w rozwoju mowy dziecka wymagają systematycznej pracy logopedycznej, aby zapobiec jego niepowodzeniom szkolnym. Optymalne jest usunięcie wszelkich nieprawidłowych realizacji głosek zanim dziecko pójdzie do szkoły. Nie jest to łatwe, gdyż część dzieci zbyt późno trafia do logopedy, a rodzice bagatelizują problem. Terapia logopedyczna jest często procesem długotrwałym i bardzo ważna jest w niej systematyczna praca rodziców z dzieckiem w domu, aby móc osiągnąć efekty. Sama ylko praca logopedy to za mało, aby wyćwiczyć prawidłową realizację zaburzonych głosek.
Rodzice powinni kontynuować ćwiczenia rozpoczęte na zajęciach logopedycznych.
Sposoby wspierania rozwoju mowy dziecka:
• Jak najczęściej rozmawiaj ze swoim dzieckiem. Pozwól mu mówić i słuchać.
• Zawsze mów poprawnie, nie spieszczaj i nie zdrabniaj słów.
• Zawsze cierpliwie odpowiadaj na pytania dziecka.
• Czytaj dziecku i z dzieckiem.
• Powtarzaj wierszyki, wyliczanki.
• Ćwicz narządy mowy ( „gimnastyka buzi i języka”).
• Ćwicz oddychanie.
• Ćwiczenia logopedyczne wykonuj przy każdej nadarzającej się okazji i wolnej chwili:
w samochodzie, na spacerze, na zakupach, w czasie obiadu, w czasie kąpieli.
• Ćwicz dłonie.
• Nie krytykuj i nie porównuj.
• Koniecznie dbaj o wyleczenie infekcji górnych dróg oddechowych, szczególnie długich
katarów i chrypek.
• Zwróć uwagę, czy dziecko dobrze słyszy i nie mówi podniesionym głosem lub nie
podgłaśnia TV i radia.
• Poważnie potraktuj zalecenia logopedy, bo to z korzyścią dla Twojego dziecka!
OPRACOWAŁA ANNA BURNAGIEL
Źródło: E. Spałek, C. Piechowicz – Kułakowska „Jak pomóc dziecku z wadą wymowy”
Sawa B."Dzieci z zaburzeniami mowy".
Spionek H. "Zaburzenia rozwoju uczniów a niepowodzenia szkolne".
